शिखर शिंगणापूर – सह्याद्रीच्या कुशीतलं एक विसरलेलं देऊळ shikhar shingnapur

shikhar shingnapur

shikhar shinganapur maharashtra

सातारा जिल्ह्याच्या खटाव तालुक्यात लपलेलं एक सुंदर ठिकाण – शिखर शिंगणापूर. हे गाव डोंगराच्या शिखरावर वसलेलं आहे, म्हणूनच कदाचित याचं नाव “शिखर” शिंगणापूर पडलं असावं.

पण हे गाव फक्त उंचीवर आहे म्हणून प्रसिद्ध नाही – इथं आहे एक अतिप्राचीन शंभू महादेवाचं मंदिर, जे पिढ्यानपिढ्या भक्तीचा आणि इतिहासाचा साक्षीदार आहे.

मंदिराचा इतिहास आणि वैशिष्ट्ये

• मंदिर सुमारे ८०० वर्षांपूर्वीचे असल्याचा अंदाज

• स्वयंभू शिवलिंग – नैसर्गिक निर्माण

• पाषाणात कोरलेली नंदी व मूर्ती

• दरवर्षी चैत्र महिन्यात यात्रा

शंभू महादेव मंदिराची खासियत:

• • हे मंदिर खूप प्राचीन असून असा विश्वास आहे की हे मंदिर चालुक्य किंवा राष्ट्रकूट काळातलं आहे (इ.स. ८व्या ते १०व्या शतकात).

  • मंदिराचा घुमट आणि खांब यावर असलेली शिल्पकला फार सुंदर असून ती बघायला हजारो भाविक दरवर्षी येथे येतात.

                येथे शिवलिंग नैसर्गिक स्वरूपाचं असून “स्वयंभू” मानलं जातं.

shikhar shingnapur

शिखर शिंगणापूर – सह्याद्रीच्या कुशीतलं एक विसरलेलं देऊळ shikhar shingnapur

अद्भुत परंपरा आणि लोककथा:

• स्थानिक लोक सांगतात की पूर्वीच्या काळात इथे नंदी आणि नाग या दोन शक्तींची पूजा केली जायची आणि आजही इथे ‘नाग पंचमी’ खूप मोठ्या उत्साहात साजरी केली जाते.

• शिखर शिंगणापूरला पूर्वी “शिंगणाची आळ” असं म्हटलं जात होतं, कारण या परिसरात मोठ्या प्रमाणात शिंगण जातीचे योद्धे राहत होते. नंतर ‘शिखर’ या शब्दामुळे नावात बदल झाला.

shikhar shinganapur maharashtra

shikhar shingnapur temple

गड किल्ल्यांचे अवशेष:

• शिखर शिंगणापूरच्या जवळ एक डोंगरावर जुन्या गडाचे काही अवशेष सापडतात. या किल्ल्याचा उपयोग पहारा ठेवण्यासाठी केला जात असे. स्थानिक लोक त्याला “शंभू गड” असं म्हणतात.

• या गडावरून पूर्ण खटाव तालुका नजरेत भरतो, त्यामुळे हा गड सैन्य दृष्टिकोनातून महत्त्वाचा होता.

अष्टविनायकाच्या आधीचं यात्रा स्थान:

• काही इतिहासकार सांगतात की शिखर शिंगणापूरमध्ये शिवभक्तांची यात्रा हे ‘अष्टविनायक’ यात्रेपेक्षा प्राचीन आहे. ही यात्रा चैत्र महिन्यात भरते आणि हजारो लोक सहभागी होतात.

ASI (भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण) साठी विशेष सूचना:

• आजपर्यंत शिखर शिंगणापूर मंदिराचा ASI कडून अधिकृत पुरातत्विक अभ्यास झालेला नाही. मात्र स्थानिक लोक आणि अभ्यासक म्हणतात की या ठिकाणाचा अभ्यास केला गेला तर अनेक दुर्मीळ पुरावे (शिलालेख, मूर्तीशास्त्र, स्थापत्यशास्त्र) सापडू शकतात.

• गावातील जुन्या वाड्यांमध्येही काही विशेष कोरीव काम दिसून येतात, ज्यात त्याकाळचा जीवनशैलीचा अंदाज येतो.

shikhar shingnapur

कसे जावे:

• शिखर शिंगणापूर सातारा शहरापासून सुमारे ८० किमी अंतरावर आहे. कऱ्हाड किंवा वडूज मार्गे खाजगी वाहनाने किंवा एस.टी. बसने पोहचता येते.

स्वयंभू शिवलिंगाचं महत्त्व

शंभू महादेवाचं हे देऊळ फार जुने आहे. इतिहासकार म्हणतात की हे मंदिर राष्ट्रकूट किंवा चालुक्य काळातलं असावं. इथलं शिवलिंग स्वयंभू आहे – म्हणजे कुणी ते स्थापलेलं नाही, ते आपोआप निर्माण झालंय, असं मानलं जातं.

कथा आणि परंपरा

इथल्या लोकांच्या मते, खूप पूर्वी इथे नंदी व नागाची पूजा मोठ्या श्रद्धेने केली जायची. अजूनही नागपंचमीला गावातला उत्सव म्हणजे एक वेगळाच सोहळा असतो.

एक गोष्ट लोक अजूनही सांगतात – या गावाला पूर्वी “शिंगणाची आळ” म्हणायचे. शिंगण समाजाचे योद्धे इथे राहायचे. नंतर डोंगरावर वसल्यामुळे “शिखर शिंगणापूर” असं नाव पडलं.

शंभूगड – दुर्लक्षित गड

शंभू महादेव मंदिराजवळ एक गडसदृश ठिकाण आहे. फारसं नाव न घेतलं जाणारं, पण सैनिकी दृष्टिकोनातून ते खूप महत्त्वाचं होतं. इथून संपूर्ण खटाव भागावर नजर ठेवता यायची.

आजचं वास्तव आणि उद्याची आशा

आजही हे ठिकाण मुख्य प्रवाहातील पर्यटन स्थळ झालेलं नाही. म्हणूनच इथे येताना शांतता, निसर्ग आणि श्रद्धा – या तिन्ही गोष्टींचा संगम अनुभवता येतो.

भारतीय पुरातत्व विभागाने जर याकडे लक्ष दिलं, तर हे ठिकाण महाराष्ट्राच्या इतिहासात नक्कीच खास स्थान मिळवू शकेल.

shikhar shingnapur

शिखर शिंगणापूर – सह्याद्रीच्या कुशीतलं एक विसरलेलं देऊळ shikhar shingnapur

शिखर शिंगणापूर यात्रा – श्रद्धेचा उत्सव

प्रत्येक चैत्र महिन्यात (मार्च-एप्रिल दरम्यान) शिखर शिंगणापूरमध्ये एक भव्य यात्रा भरते. या यात्रेला आसपासच्या गावांमधून, आणि अगदी पुणे-साताऱ्याहूनही भाविक मोठ्या संख्येने येतात.

यात्रेदिवशी पहाटेपासून डोंगर चढणारे भाविक, मंदिरात जलाभिषेक करणारे भक्त, गाजणारे लेझीम-ढोल-ताशा आणि चहूबाजूंनी गुंजणारा “हर हर महादेव” चा जयघोष – हे दृश्य अविस्मरणीय असतं.

खाणं आणि परंपरागत चव

गावात यात्रा काळात पारंपरिक जेवणाचं आयोजन केलं जातं – पिठलं-भाकरी, माठकुळीचं भाजी, तांदळाची भाकरी, आणि गोडात पुरणपोळी.
स्थानिक स्त्रियांनी केलेली लोणचं, पापड, आणि लाह्या – या वस्तू गावातल्या दुकानात विक्रीसाठीही ठेवलेल्या असतात.

ट्रेक आणि निसर्ग

जे निसर्गप्रेमी आहेत, त्यांच्यासाठी शिखर शिंगणापूर एक उत्तम ट्रेकिंग स्पॉट आहे. मंदिरापर्यंत पोहचण्यासाठी साधारणतः ३०-४० मिनिटांचा चढ आहे. वाटेत प्रचंड वाऱ्याची थाप, पक्ष्यांचा आवाज आणि खाली दिसणारा खटावचा सारा परिसर – हा अनुभव खास असतो.

टिप: ट्रेक करताना सकाळी लवकर निघणं, पाण्याची बाटली, टोपी आणि सनीगॉगल्स सोबत ठेवणं उपयोगी पडतं.

shikhar shinganapur maharashtra

काय खास पाहावं?

• मंदिराची कोरीव कामं – विशेषतः दगडातील नंदी आणि शिवपिंडीच्या भोवतालची रचना

• गडाचे अवशेष – डोंगरावर थोडं वर गेल्यावर दिसतात

• गावातली प्राचीन विहीर – जी अजूनही पाण्याने भरलेली आहे

• यात्रेदरम्यान लावले जाणारे “भजन कीर्तनाचे फड”

थोडंसं वेगळं

खूप कमी लोकांना माहीत आहे की या गावात एक “अंत्यकालीन भोसले घराण्याचा वाडा” आहे, जिथे सांगितलं जातं की एकेकाळी शिवकालीन योद्धे काही काळ थांबत असत. या वाड्याची अवस्था आज मोडकळीला आलेली असली तरी इतिहासप्रेमींनी नक्की बघावा असा आहे.

कसं जावं? (Google Map Location)

शिखर शिंगणापूर, सातारा

• सातारा शहरापासून: ८० किमी (सुमारे २ तास)

• नजीकचं शहर: वडूज (२८ किमी)

shikhar shinganapur maharashtra

शिखर शिंगणापूर हे केवळ एक धार्मिक स्थळ नाही, तर ते इतिहास, श्रद्धा आणि निसर्गाचं संगम आहे. अशा दुर्मिळ ठिकाणी भेट देणं म्हणजे आपली संस्कृती जवळून अनुभवणं.
जर तुम्ही अजून या ठिकाणी गेले नसाल, तर पुढचा ट्रिप प्लॅन इथेच ठेवा!

श्री स्वामी समर्थ तारक मंत्र